Աբգար Տոխատեցի
Ռենեսանսի ժամանակաշրջանում, մշակութային և հոգևոր գործունեությունների մեջ, մեզ հանդեպ է հանդիպում Աբգար Տոխատեցու տեսականը, որը հայտնի է նաև որպես Աբգար Էդեսացու և Աբգար Սաֆար Տոխատսի: Նրա կյանքը (1520-1572) պատմություն է, գրված տպագրության տառերով և հոգևոր բարեկամությամբ:
Արծրունյաց թագավորական տունից ծագելով, 1562 թվականին Թոխատեցին մասնակցեց Զեւաստիայի գաղտնի ժողովում։ Նրա անունը առաջացրեց նրան հատուկ պատվավորություններ՝ Զեւաստիայի Հայոց Կաթողիկոս Միքայել I-ը նրան որոշեց որպես առաջնորդ ուղեգրել Հռոմ։ Նրա նպատակը չմիայն Հայաստանի անկախության երաժշտակալությունը էր, այլև հոգևոր հարցերի վերաբերյալ։ Ամենայնտեղից քաղաքում, պապի հրամանով, նա ստորագրեց Հայկական Հավատանքի Մանդատը Ալեքսանդր Խանի հետ։ 1565 թվականի փետրվարին, հատուկ խորհրդի առջեւ, նա ընդդեմացրեց հայկական եւ կաթողիկական եկեղեցու հավատանքների անբաժանությանը։
Այսուհետև, 1565 թվականին, գրավելովական Վենետիկը դառնալով էր այն տեղը, որտեղ Թոխատեցին բացեց տպարանը։ Այդտեղ ծնվեցին "Խարնայ Փնթուր Թումարի" և հայկական "Սաղմոսարան"ը, որը ավելի քան երկու դար սխալումով էր ընդունվել որպես առաջին տպված հայկական գիրք՝ դարձնելով Թոխատեցին հայկական տպագրության առաջնագիծ։
1567 թվականները բերեցին նախագահի կյանքում նոր էջ։ Նա տպարանը տեղափոխեց Բիզանտիայի սիրտում՝ Կոստանդնուպոլիսը։ Այդտեղ, իր որդու Սուլթանշահիի աջակցությամբ և Սուրբ Նիկոգայոսի եկեղեցու ստվերում, նա հիմնեց առաջին հայկական տպարանը։ Այն շուտով դարձավ հինգ բացառիկ գործերի բայցառական՝ "Ժամագիրք-Պատարագամաթոյց", "Տոնածոյց", "Թագարան", "Պարզութամար" և "Մաշտոց"։ Յուրաքանչյուրը արտացոլեց հայկական հոգին եւ մշակությունը, դարձելով հավատական կյանքի անբաժանելի մասնակց։
